De 12 meest gestelde vragen over OVERKLOKKEN
1. Wat is overklokken?
De term ‘overklokken’ beschrijft het proces waarbij de processor in een computer op een hogere klokfrequentie wordt ingesteld dan oorspronkelijk bedoeld.
2. Waarom gebeurt het?
Meer is (bijna) altijd beter. Sneller werken in Windows, snellere berekeningen inPhotoshopof meer frames per seconde bij je favoriete 3D-spel. Door overklokken worden de systeemprestaties verbeterd (in extreme gevallen tot 50% extra snelheid!), meestal zonder bijkomende kosten. Klinkt dat niet als een utopie?
3. Hoe is het mogelijk?
Een bedrijf als Intel heeft maar een paar productielijnen waar alle processoren uit voortkomen. Als een processor ‘af’ is worden er tests gedaan, waarbij de beste exemplaren worden gekenmerkt met de hoogste klokfrequentie. De mindere exemplaren krijgen een lagere kloksnelheid toebedeeld, wat echter niet betekent dat ze niet op hogere snelheid zouden kunnen draaien. Het is echter maar de vraag hoe stabiel ze zijn op een hogere snelheid.
Een mooi voorbeeld betreft de Pentium 150 Mhz. Deze processor werd als zodanig verkocht, maar heeft in feite nooit bestaan (het was namelijk gewoon een Pentium 166). Dit is een truc die Intel vaker uithaalt om de markt ‘af te dekken’, en de consument het idee te geven dat er veel te kiezen valt.
Voor overklokken is het van belang om te weten dat alle processoren worden geproduceerd met een bepaalde ‘tolerantie’, dat wil zeggen dat zij in staat zijn om in ieder geval een bepaald percentage boven de bedoelde snelheid te kunnen draaien.
4. Is het gevaarlijk?
Overklokken is minder gevaarlijk dan je zou denken, en je kunt er vrijblijvend mee experimenteren. De computer zal niet ontploffen wanneer je teveel MegaHertzen van hem vraagt. Hij start dan simpelweg niet meer op, of hij start wel op maar Windows wordt instabiel. Dat is natuurlijk foute boel. Je moet dan direct de oude instellingen weer terugzetten.
Wel is het belangrijk dat je de temperatuur van processor en moederbord goed in de gaten houdt. Het zaakje kan behoorlijk heet worden, wat de duurzaamheid van de componenten niet ten goede komt. De oplossing bij ‘lange termijn-overklokken’: extra koeling (zowel op de processor als in de computerkast).
5. Is het illegaal?
Overklokken is niet bij de wet verboden, je hoeft dus niet je voordeur te barricaderen. Als je nog garantie op je pc hebt kan je misschien beter even wachten met overklokken. Leveranciers kunnen, bij de beoordeling van een defect, misschien lastig gaan doen als zij de indruk krijgen dat je ‘wellustig’ hebt zitten overklokken.
6. Voor wie is het interessant?
Voor iedereen die het fijn vindt om een computerkast open te schroeven.
Voor iedereen die interesse heeft in de hardwarematige kant van computers. Je leert veel over de manier waarop (en de mogelijke snelheid waarmee) componenten met elkaar communiceren.
· Voor iedereen die te weinig geld heeft om een snellere processor te kopen.
· Voor iedereen die gefrustreerd is dat zijn buurman een snellere pc heeft.
7. Voor wie is het funest?
· Voor mensen die te weinig basis-kennis van computers hebben.
· Voor mensen die hun computer alleen als tekstverwerker gebruiken.
· Voor mensen die bedrijfscomputers, waar belangrijke zakelijke software op draait, willen overklokken.
· Voor mensen die hypochondrisch reageren op eenvoudige computerproblemen.
8. Welke snelheidswinst mag je verwachten?
Een reëel haalbare snelheidswinst ligt doorgaans tussen de 10% en 20%. Meer is soms mogelijk, maar niet zonder extreme voorzorgsmaatregelen.
9. Welke componenten zijn van belang?
· Processor (Intel/AMD/Cyrix?)
· Moederbord (A-merk of kloon?)
· Geheugen (66/100/133 MHz?)
· AGP-devices
· PCI-devices
10. Welke processor is het beste te overklokken?
Absolute winnaar is de Celeron 300A. Deze processor draait, in combinatie met de juiste hardware, in 90% van de gevallen probleemloos op 450 MHz.
11. Word je een ‘nerd’ van overklokken?
Ja. Geen discussie mogelijk. Als je eenmaal de bevrediging hebt ervaren van een succesvolle overklok, dan ben je gedoemd om in termen van ‘sneller’ en ‘meer’ te blijven denken. Je zult ongevraagd computers van anderen gaan overklokken. Je zult vereenzamen, want steeds minder mensen kunnen begrip opbrengen voor jouw focus op coolers, voltages en BIOS-tweaking.
12. Kan een slagroomklopper ook worden overgeklokt?
Neen. Als je niet tevreden bent met de prestaties van je huidige klopper, moet je een duurdere kopen.
Overklokken in de Praktijk
STAP 1: Leer de basics van het overklokken.
STAP 2: Inventariseer je huidige systeem.
STAP 3: Zoek de overklok-mogelijkheden
STAP 4: Begin met de ‘laagste’ overklokmogelijkheid
STAP 5: Test het systeem uitvoerig. Is Windows stabiel? Wordt de processor niet te warm?
STAP 6: Is de overklok-actie succesvol, probeer dan stapsgewijs hogere overklok-mogelijkheden.
De snelheid waarmee een processor opereert wordt niet bepaald door de processor zelf, maar door het moederbord, aan de hand van de volgende berekening:
CPU=FSBxBFM
FSB staat voor ‘Front Side Bus’, dit is de snelheid waarmee de processor met het werkgeheugen communiceert. Elke processor heeft een ‘voorkeurs’ FSB-instelling. De Pentium I en Celeron processoren zijn bijvoorbeeld ontwikkeld voor een FSB van 66 MHz. Met de introductie van de Pentium II 350 MHz werd de ‘officiële’ FSB opgeschroefd van 66 MHz naar 100 MHz.
De kloksnelheid van een processor (interne klok) is meestal vele malen hoger dan de FSB (externe klok).
De ‘BFM’ (Bus Frequency Multiplier) is de vermenigvuldigingsfactor die wordt ‘losgelaten’ op de FSB, waardoor de processor weet op welke snelheid hij moet draaien.
Bij bijvoorbeeld een PIII-450 is de formule als volgt:
CPU = FSB * BFM
450 = 100 * 4,5
Er zijn dus grofweg twee manieren om te overklokken:
1. Verhoog de FSB
2. Verhoog de BFM
Helaas heeft Intel, in de strijd tegen overklokken, sinds 1998 de BFM ‘gelockt’, dat wil zeggen dat elke processor een vaste multiplier-waarde heeft die niet kan worden opgeschroefd. Het is bij de PIII-450 onmogelijk om de BFM op 5 te zetten, ten einde de processor eenvoudig op te krikken naar 500 MHz.
Ben je in het bezit van zo’n ‘multiplier-locked’ processor (Pentium II/III/Celeron), dan kan je alleen overklokken door de FSB te verhogen, tenminste, als je moederbord hogere FSB-waarden ondersteunt. Het beste moederbord voor overklokkers is de ABIT BE6-II. Daarmee kun je vanaf 83 MHz de FSB met stapjes van 1 MHz verhogen tot maar liefst 200 MHz! Complete waanzin overigens, want zelfs de nieuwe Pentium III Coppermine werkt ‘slechts’ met een FSB van 133 MHz, een snelheid die voor de gedateerde BX-chipset (o.a. te vinden op de ABIT BE6-II) eigenlijk al te hoog is. Oudere moederborden ondersteunen behalve 66 MHz en/of 100 MHz doorgaans een paar extra bussnelheden, zoals 75, 83, 100 en 112 MHz.
LET OP!
Het verhogen van de FSB kan van invloed zijn op andere onderdelen van een systeem. De PCI-klok, die volgens specificaties behoort te draaien op 33 MHz, is gerelateerd aan de FSB. Verhoog je de FSB van 66 MHz naar 75 MHz, dan zal de PCI-bus van 33 MHz naar 37,5 MHz worden opgeschroefd. Dit kan tot problemen leiden met een aantal PCI-apparaten. Typische ‘relschoppers’ zijn SCSI-kaarten, videokaarten en netwerkkaarten. Vaak weigeren SCSI- en videokaarten te werken op hogere bussnelheden.
Ook EIDE-devices kunnen problematisch reageren op een overklok. In een aantal gevallen zal de PIO-mode in het BIOS verlaagd moeten worden omdat niet alle harde schijven overweg kunnen met de hogere PCI-bussnelheid.
En dan nu de hamvraag: hoe verhoog je de FSB of de BFM? Het antwoord vind je in de documentatie van je moederbord. Geluksvogels onder ons hebben een moederbord van ABIT of A-Open waarbij je de overklok-instellingen gewoon in het BIOS kunt veranderen. ABIT noemt deze technologie ‘SoftMenu’. Om de instellingen te veranderen moet je ‘CPU Operating Frequency’ op ‘User Define’ zetten. Vervolgens kan je de FSB naar wens aanpassen. Vergeet niet om ‘Hold on speed error’ op ‘Disable’ te zetten, anders start de computer niet op met de nieuwe instellingen.
Maar de meeste lezers zullen de kast moeten openschroeven, om een paar van die akelig kleine blauwe ‘jumpertjes’ op het moederbord te verplaatsen. In de handleiding van het moederbord staat beschreven waar de jumpers voor de FSB-instellingen kunnen worden gevonden. Het kost wat moeite, maar als het lukt is het bevredigende gevoel overweldigend!
Hoeveel moet je de FSB verhogen? Dat hangt af van de processor. Als je een Pentium I (de meeste modellen), Celeron (alle modellen) of lage Pentium II (233, 266, 300, 333 MHz) hebt, dan draait de FSB op 66 MHz. Probeer nu de FSB eerst op 75 MHz in te stellen. Een Celeron 466 (66*7) zal in dat geval op 525 MHz gaan draaien (75*7). Dit moet bij het ‘booten’ van de computer al te zien zijn. Draait het systeem stabiel, dan kan je vervolgens een FSB van 83 MHz proberen, waardoor de Celeron 466 opgekrikt wordt tot 581 MHz. De PCI-bus draait dan echter op 41 MHz in plaats van 33 MHz, en de AGP-bus op 83 MHz in plaats van 66 MHz. In de praktijk kunnen veel randapparaten niet overweg met zo’n forse overschrijding van de specificaties. Een nog hogere FSB van 100 MHz heeft als voordeel dat PCI- en AGP-devices niet worden overgeklokt, maar onze brave Celeron 466 zou dan op een brute 700 (!) MHz gaan draaien (100*7), en dat is in bijna alle gevallen teveel van het goede.
De Pentium II 350/400/450 en alle Pentium III-processoren gebruiken standaard een FSB van 100 MHz. Hier moeten we dus denken aan een overgeklokte FSB van 103, 112, 124 of zelfs 133 MHz. Als het je lukt om een Pentium III-450 (100*4,5) te draaien met een FSB van 133 MHz, heb je opeens de beschikking over een kloeke 600 MHz. Dat zal de buurman niet leuk vinden!
Processoren van Cyrix lenen zich niet goed voor een overklok. Deze zijn namelijk fabrieksmatig al min of meer overgeklokt. Ook de enorme warmte-ontwikkeling van de 6x86 staat een succesvolle overklok in de weg. En last but not least: er is een aantal gevallen bekend van ‘opgeblazen’ 6x86-processoren. Niet doen dus.
AMD-processoren zijn meer geschikt om te overklokken. Voordeel van de AMD-processoren is dat de BFM (multiplier) niet ‘op slot zit’, en er dus veel meer flexibiliteit is bij het overklokken. In combinatie met een goed moederbord, zoals de ASUS P5A, draait een K6-II 300 (100*3) probleemloos op 350 MHz (100*3,5). Lukt dit niet, probeer dan 333 MHz (95*3,5). Maar je kunt ook hier proberen, als je moederbord het toelaat, om de FSB te verhogen naar bijvoorbeeld 105 MHz.
Een Athlon overklokken is op dit moment in beperkte mate mogelijk. Met bijvoorbeeld een ASUS K7M moederbord kan een Athlon 500 via een FSB van 112 MHz op 560 MHz worden ingesteld (112*5). Om de BFM te kunnen veranderen zijn vooralsnog ingewikkelde en riskante handelingen met de soldeerbout noodzakelijk, wat wij ten zeerste afraden.
Problemen oplossen
· Als je computer niet meer normaal kan opstarten: je bent te ver gegaan. Ga terug naar de laatste instelling die wel werkte.
· Als Windows wel opstart maar er is enorm veel harddisk-activiteit (het duurt uren voordat programma’s opstarten): reboot en kijk in je BIOS bij “PNP,PCI & Onboard I/O Setup”. Zet UDMA op ‘disable’ en verlaag de PIO-waardes van je harde schijven stapsgewijs.
· Als geen enkele overklok werkt: zet “CPU L2-cache” in het BIOS op ‘disable’. Gaat het opstarten nu wel goed, dan weet je zeker dat dit stukje supersnel geheugen de stoorzender is. Deze handeling is puur diagnostisch, want het uitschakelen van L2 cache veroorzaakt een dramatisch snelheidsverlies! Kortom, vergeet het overklokken of koop een snellere computer.
· Als je ‘at random’ crashes en vastlopers in Windows krijgt:
1. Het RAM-geheugen is niet snel genoeg (bijvoorbeeld wanneer je 66 MHz-geheugen met een FSB van 100 MHz probeert te draaien). Andere mogelijkheid: er zitten twee verschillende soorten geheugen in het systeem, bijvoorbeeld 70ns FastPage RAM met 60ns EDO RAM. Dit kan timing-problemen binnen Windows veroorzaken. Je kunt proberen om in de ‘Chipset Configuration’ in het BIOS de “Memory Delay”, “Precharge Time” en “Latency Time” op de hoogst mogelijke waarden te zetten. Of koop gewoon een 133 MHz SDRAM-module, dan weet je zeker dat een overklok daar niet op faalt.
2. Windows moet opnieuw worden geïnstalleerd, omdat de ‘hardware’ tenslotte veranderd is waardoor timing-problemen kunnen optreden.
3. De processor raakt oververhit (kan ook leiden tot een plotselinge herstart van het systeem). Een processor mag nooit warmer worden dan 55-60 °C. Ga naar een speciaalzaak en vraag om de grootste en duurste ‘CPU-cooler’ uit het assortiment. Ook shareware-programma’s als ‘Waterfall Pro’, ‘Rain’ en ‘CPUidle’ kunnen uitkomst bieden. Gebruik van Waterfall Pro leidde in ons geval tot een temperatuurdaling van maar liefst 15 °C, een prestatie van formaat voor een softwarematige oplossing.
4. De PCI- of AGP-klok wordt overbelast, waardoor de videokaart niet meer goed functioneert. In het BIOS kan je aangeven of de AGP-klok op 2/3 of 1/1 van de FSB moet draaien. Bij FSB-waarden van 100 MHz of hoger moet deze waarde op 2/3 worden ingesteld. De PCI-bus kan bij een goed moederbord op ¼, ⅓ of ½ van de FSB worden ingesteld. Zorg dat de uiteindelijk waarde zo dicht mogelijk bij de 33 MHz uitkomt, dus als de FSB op 133 MHz draait moet de PCI-klok op ¼ van de FSB wordt ingesteld. Let op: bij een FSB van 133 MHz draait de AGP-bus op 88 MHz (133*2/3). AGP-videokaarten kunnen dan behoorlijk warm worden! Zorg altijd dat zij goed gekoeld zijn wanneer de AGP-klok hoger is ingesteld dan de gebruikelijke 66 MHz.
5.
Verhoog het voltage van de processor via jumpers op het moederbord of softwarematig via het BIOS. Dit kan helpen om de stabiliteit van het systeem te verhogen. Let op: deze handeling mag niet plaatsvinden zonder de zorg voor extra koeling, want er komt meer warmte vrij bij een hoger voltage! Verhoog het voltage nooit meer dan 0,2-0,3 volt. Dit is vaak voldoende om een voorheen mislukte overklok wél te laten slagen.
