Dank voor alle reacties. Ik probeer hier wat antwoorden en wat meer inzicht in mijn situatie te geven.
Het betreft een verzameling van bestanden die in meerdere "lagen" informatie van elkaar overnemen. De formules om de gegevens over te nemen zijn hoofdzakelijk directe links waarbij direct naar cellen in een bestand in een lagere laag wordt verwezen, soms met een if then else constructie. Functies als verticaal zoeken komen een paar keer maar niet veel voor. Voorwaardelijke opmaak, indirect en sommeren over alle rijen en kolommen komt helemaal niet voor. En zelf ontwikkelde functies ook niet. Ik gebruik geen zelf gedefinieerde namen. Dus eigenlijk alleen erg eenvoudige elementaire functies, maar wel veel.
Het herberekenen, als de onderliggende bestanden geopend zijn gaat ook best wel snel. Het traagheidsprobleem treedt vooral op bij het openen en vooral bij het opslaan en/of sluiten (na een wijziging) van een groot bestand.
De info van blad 15 geeft aardige gegevens maar geen info over mijn probleem. Misschien is de register aanpassing van blad 14 een goede optie maar dat heb ik nog niet uitgeprobeerd, dat ga ik misschien op een losse laptop doen om te zien of het werkt. (dat doe ik dan waarschijnlijk volgende week)
Ik heb geprobeerd het bestand als xlsb op te slaan maar dat duurde even lang (ca 5 minuten) als het xlsx bestand.
Ik denk niet dat er echt iets (voor mijn huidige probleem) te verdienen is met aanpassingen van de bestanden. Het wordt voor mij steeds duidelijker dat het echt met het proces van inlezen en opslaan van Excel/Office/Win11 te maken heeft.